ΟΜΙΛΙΑ: Κατανυκτικός ἑσπερινός Β΄ Κυριακῆς Νηστειῶν.

Ὁμιλία πρωτ. ἈντωνίουΜπουσδέκη
κατά τήν προσκυνηματική ἐκδρομή Ἑστίας Πατερικῶν Μελετῶν στίς 31/3/2024 στόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Μακρυνό)

Ἀμέτρητά σοι πταίσας, ἀμετρήτους κολάσεις ἐκδέχομαι, βρυγμὸν ὀδόντων, καὶ κλαυθμὸν ἀπαράκλητον, γέενναν πυρός, καὶ σκότος καὶ τάρταρον. Κριτὰ δικαιότατε, δάκρυα οὖν μοι δώρησαι, δι' ὧν εὕρω τὴν ἄφεσιν, καὶ κακῶν μου τὴν λύσιν, νηστεύων καὶ κράζων σοι· Δέσποτα Χριστέ, οἰκτείρησόν με, διὰ μέγα καὶ πλούσιον ἔλεος.

Ἀκούγοντας αὐτό τό τροπάριο ἐμεῖς οἱ «καλοί» χριστιανοί ἐκπληττόμαστε καί ἀναρωτιόμαστε γιά ποιόν ἄραγε τά λέει αὐτά ὁ ὑμνογράφος; Ἀμέτρητά σοι πταίσας; Ποιός ἐγώ πού ἀγαπάω τό Θεό, πού προσπαθῶ νά τηρῶ τίς ἐντολές Του, πού πηγαίνω στήν Ἐκκλησία, πού ἐξομολογοῦμαι καί κοινωνῶ; Εἶναι δυνατόν νά μέ περιμένει ἐμένα ὁ βρυγμός καί ὁ κλαυθμός τῶν ὀδόντων, ἡ γέεννα τοῦ πυρός καί τό σκότος;...!

Στή συνέχεια λέει ὁ ὑμνογράφος: Κριτὰ δικαιότατε, δάκρυα οὖν μοι δώρησαι, δι' ὧν εὕρω τὴν ἄφεσιν, καὶ κακῶν μου τὴν λύσιν. Γιατί ζητάω δάκρυα; Γιατί δέν τά ἔχω.  Καί τί τά θέλω; Γιά νά βρῶ τήν ἄφεση καί τήν λύση τῶν κακῶν.  Ἀναγκαία λοιπόν τά δάκρυα ἀδελφοί μου, μᾶς λέει ὁ ὑμνογράφος, γιά νά συγχωρεθοῦν οἱ ἁμαρτίες μας.  Μά καλά μποροῦμε ἐμεῖς νά ἔχουμε δάκρυα;  Αὐτό μοῦ φαίνεται τό ἔχουμε ἀπωθήσει σάν κάτι πολύ μακρινό, σάν κάτι πού δίνεται ἀπό τό Θεό σέ λίγους καί ἐκλεκτούς.  Ναί ἀλήθεια εἶναι ὅτι τελικά αὐτό εἶναι ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἐμεῖς δέν ἔχουμε καμία συμμετοχή σέ αὐτό;  Ἀπ’ ὅ,τι φαίνεται τά δάκρυα εἶναι τό τέλος μιάς πορείας μετανοίας.  Ἄν δέν ὑπάρχουν, ἴσως κάτι δέν πῆγε καλά στήν πορεία, ἴσως κάπου ὅλη μας ἡ ἄσκηση ἔχει σκοπό νά ἀρέσουμε στούς ἀνθρώπους καί γι’ αὐτό δέν ἔδωσε τόν καρπό τόν καλό.

Δύσκολος δρόμος ἡ μετάνοια ἀδελφοί μου.  Κρύβει ἄπειρες παγίδες καί ἄπειρες χαρές.  Διαβάζοντας αὐτό τό τροπάριο τό μυαλό μας πηγαίνει στόν ἅγιο Συμεών τόν Νέο Θεολόγο (Σ.Ν.Θ.) καί στήν 4^η Κατήχησή του πού μιλάει περί μετανοίας καί κατανύξεως. (ΕΠΕ Φιλοκαλία τ. 19Γ σελ. 366)

Ξεκινάει καί ἐκεῖνος τή διδακαλία του γιά τήν μετάνοια μέ κάτι πού ἔλεγε καί ἔπραττε ἀπαραβίαστα ὁ πνευματικός του πατέρας, ὁ ἅγιος Συμεών ὁ εὐλαβής. 

«Ἀδελφέ ἄνευ δακρύων μή κοινωνήσεις ποτέ».

Καί τότε λοιπόν οἱ ἀκροατές (πού δέν ἦταν μόνο λαϊκοί ἀλλά καί μοναχοί καί μάλιστα ἀπό τούς ὀνομαστούς καί ξακουστούς) μόλις τό ἄκουσαν αὐτό κοιτάχτηκαν μεταξύ τους καί «εἶπον ὑπομειδιῶντες»… «Λοιπόν ἡμεῖς οὐδέποτε κοινωνήσωμεν, ἀλλά μείνωμεν ἅπαντες ἀκοινώνητοι!»

Στενοχωρήθηκε ὁ ἅγιος Συμεών καί κατ’ ἰδίαν, ὅταν θυμήθηκε αὐτούς πού τό εἶπαν, ἔκλαυσε καί μέ πόνο καρδιᾶς εἶπε στόν ἑαυτό του: Γιατί περιεγέλασαν τόν λόγο αὐτό;

α) διότι πιστεύουν ἀπό τήν ψυχή τους ὅτι αὐτό εἶναι ἀδύνατο ἤ

β) διότι τό θεώρησαν σάν μικρό κατόρθωμα τό νά κλαύσουν μόνο κατά τήν ὥρα τῆς Θείας Κοινωνίας;

Βέβαια σκέφτηκε ὅτι γιά νά κοινωνεῖ κάποιος μετά δακρύων πρέπει  «καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν καί νύκτα ἔργον ἔχει τό κλαίειν τις ἐνώπιον Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ».  Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού εἶναι εὐκατάνυκτοι καί ἄλλοι σκληροκάρδιοι.  Ἀφοῦ ὁ Θεός ὅλους τούς ἔχει κάνει καλούς λίαν, γιατί λοιπόν γίνεται αὐτό;  Γιατί ὅλοι δέν ἔχουν τήν ἴδια προαίρεση, τούς ἴδιους λογισμούς καί τίς ἴδιες πράξεις.

Ἐκ προαιρέσεως ὁ μέν ἀγαθῆς, ὁ δέ φαύλης· καί

ἐξ ἐννοιῶν ὁ μέν πονηρῶν, ὁ δέ οὐ τοιούτων· καί

ἐκ πράξεων ὁ μέν ἐναντίων, ὁ δέ φιλοθέων (σελ. 370).

Λέει λοιπόν ὅτι γιά νά πιστεύουν ὅτι εἶναι ἀδύνατα τά δάκρυα, μᾶλλον δέν πρόσεξαν τήν μετάνοια, τήν πράξη καί τό φοβο τοῦ Θεοῦ. Λέει χαρακτηριστικά:

εἰ μετανοίας ἐπεμελοῦντο, οὐκ ἄν ἀδύνατον εἶναί ποτε τοῦτο ἀπηρεύξαντο (νά τό ἐκστομήσουν)·

 εἰ πρᾶξιν μετήρχοντο ἔγκαρπον, (ἐάν ἀσκοῦσαν καρποφόρα πράξη) οὐκ ἄν ἄγευστοι τοῦ τοιούτου καλοῦ τῆς τοιαύτης δωρεᾶς τοῦ Θεοῦ ὅλως ἐτύγχανον·

εἰ φόβον Θεοῦ ἐν καρδίᾳ ἐκτήσαντο, οὐ μόνον ἐν τῷ καιρῷ τῆς μεταλήψεως τῶν θείων μυστηρίων δυνατόν εἶναι τό πενθεῖν καί κλαίειν διεμαρτύραντο, (θά ὑποστήριζαν) ἀλλά καί ἐν πάσῃ ὥρᾳ εἰ οἷόν τε (ἐάν εἶναι δυνατόν). 

Ἄς γυρίσουμε λοιπόν ἀδελφοί μου τώρα στόν ἑαυτό μας, γιά νά δοῦμε τί γίνεται μέ τήν δική μας προαίρεση.  Θέλουμε νά ἀσχολούμαστε μέ τήν προσευχή, μέ τήν ἀνάγνωση τῶν Γραφῶν, μέ τή σιωπή τῶν χειλέων, τήν ἐπιμέλεια τῆς ἡσυχίας, ὅπως προτείνει  ὁ ἅγιος Συμεών; Θέλουμε νά μή συμμετέχουμε σέ μάταιες συζητήσεις, νά βάζουμε φραγμό στά χείλη μας, νά ἔχουμε μνήμη τῆς ἐσχάτης ἀπολογίας καί τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ; Πόση ὄρεξη ἔχουμε νά συμμετέχουμε στίς ἀκολουθίες τῆς ἐκκλησίας μας, στίς ἀγρυπνίες, στίς νηστεῖες, στό νά καλλιεργήσουμε τόν ἑαυτό μας, τήν πτωχεία τήν πνευματική, τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν ἀγάπη;  (σελ. 378)

Μᾶς λέει πολύ ὡραῖα ὁ ἅγιος Συμεών:

Ὁ γάρ μή προσέχων τοῖς θεοπνεύστοις λογίοις,

μηδέ θύραν (φραγμό)τιθέμενος περί τά χείλη αὐτοῦ,

μηδέ ἀποστρέφων τό οὖς αὐτοῦ ἐξ ἀκοῆς ματαίας καί

μεμνημένος τῆς ἐσχάτης ἀπολογίας καί τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ…  πῶς ἄρα,… δάκρυον κτήσεται καί πενθήσει θερμῶς ἑαυτόν;  (σελ. 376)

Καί προχωρώντας βαθύτερα μᾶς λέει ὅτι δέν φτάνει ἡ συμμετοχή στίς ἀκολουθίες, ἡ νηστεία καί ἡ ἀποφυγή τῶν σαρκικῶν ἁμαρτιῶν, ἀλλά χρειάζεται ἡ ἐνασχόληση μέ τόν ἔσω ἄνθρωπο γιά νά γνωρίσουμε ὅσα γίνονται κρυφά καί ὅσα μελετῶνται στά σκοτεινά τῆς καρδίας.

Ἀλλ᾿ οὐχ᾿ οὕτως ἔχει· Θεός γάρ οὐ βλέπει εἰς πρόσωπον, οὐδέ εἰς μόνην τήν ἔξωθεν καταστολήν τῶν ἠθῶν, οὐδέ εἰς τάς κραυγάς ἡμῶν, ἀδελφοί, ἀλλ᾿ εἰς καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην καί ἥσυχον καί τόν φόβον τοῦ Θεοῦ ἐπιφερομένην (πού φέρει μαζί της)· “Ἐπί τίνα γάρ, φησίν, ἐπιβλέψω, ἀλλ᾿ ἤ ἐπί τόν πρᾷον καί ἥσυχον καί τρέμοντά μου τούς λόγους”(σελ. 378). 

Ὅταν λοιπόν δέν προσέχουμε τον ἔσω ἄνθρωπο, σιγά σιγά καί μεθοδικά ὁ διάβολος βρίσκει τρόπους νά ἀλλοιώνει τό γνήσιο φρόνημα καί νά μᾶς ὑποτάσει στά πάθη, νά μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τόν κανόνα μας, τήν προσευχή μας τίς ἀκολουθίες καί μᾶς φτάνει σέ ἕνα σημεῖο ὥστε  μηδέν ὅλως πνευματικόν ἤ ἐννοῆσαι ἤ διαπράξασθαι δυναμένους. (μᾶς ἀπενεργοποιεῖ)

Ἀδερφοί μου τό ἀποτέλεσμα τῆς ὅλης πνευματικῆς ἐργασίας τό βλέπουμε ἀπό τούς καρπούς.  Ἄν δέν ὑπάρχουν τότε μᾶς λέει ὁ Ἁγιος Συμεών:

τί οὖν, εἰπέ μοι, ὄφελος αὐτῷ ἐκ τῆς τοιαύτης καί μόνον ἐργασίας, ἐάν μή καί ὁ καρπός τῆς εὐχῆς καί τῆς ἀναγνώσεως ἐπανθήσῃ τῇ ψυχῇ αὐτοῦ διά τῶν δακρύων τῆς μετανοίας, ὅς ἐστιν ἡ ἀπάθεια, ἡ ἐπίκτησις τῆς ταπεινοφροσύνης ὁμοῦ καί πρᾳότητος καί ἡ γνῶσις μετά σοφίας τοῦ πνεύματος; 

Πές μου, ποιό τό ὄφελός του ἀπό τήν τέτοιου εἴδους καί μόνον ἐργασία, ἐάν ὁ καρπός τής προσευχῆς καί τῆς μελέτης δέν ἐκδηλώνεται στήν ψυχή του μέ τά δάκρυα τῆς μετανοίας, πού εἶναι ἡ ἀπάθεια, ἡ ἀπόκτηση τῆς ταπεινοφροσύνης μαζί καί τῆς πραότητας καί ἡ γνώση μέ τή σοφία τοῦ πνεύματος;

Παντί γάρ τῷ μετά γνώσεως ἐργαζομένῳ τήν πνευματικήν ἐργασίαν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀναλόγως δίχα πάσης ἀμφιβολίας ἡ τῶν εἰρημένων ἐπιγίνεται κτῆσις τῆς ἐμπόνου ἐργασίας αὐτοῦ. Εἰ δέ ἐργαζομένῳ κατά τό δοκεῖν καί πονοῦντι οὐκ ἐπανθήσει τά εἰρημένα, οὐκ ἔστιν κατά Θεόν ἡ ἐργασία αὐτοῦ ἀλλά μόνον πρός ἀνθρώπων ἀρέσκειαν, καί εἰκότως τῶν κρειττόνων ἐξαμαρτάνει (σελ. 388).

Διότι στόν καθένα πού ἐργάζεται μέ συναίσθηση τήν πνευματική ἐργασία τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ χωρίς ἀμφιβολία γίνεται ἀναλόγως καί ἡ ἀπόκτηση τῶν προαναφερθέντων καρπῶν ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ἐπίμονης ἐργασίας του.  Ἐάν ὅμως σ’ αὐτόν πού ἐργάζεται καί κοπιάζει φαινομενικά δέν καρποφορήσουν τά προαναφερθέντα, ἡ ἐργασία του δέν εἶναι κατά Θεόν, ἀλλα μόνο γιά ν’ ἀρέσει στούς ἀνθρώπους καί εὔλογα χάνει τά ἀνώτερα.

Στό σημεῖο αὐτό ἔρχεται ὁ ἅγιος Συμεών νά μᾶς πεῖ τά ἀποτελέσματα τῆς σωστῆς πνευματικῆς ἐργασίας.

Εἰ οὖν καί σύ ταῦτα, ἅ καθ᾿ ἑκάστην ψάλλεις καί ἀναγινώσκεις ἤ ἄλλων ἀναγινωσκόντων ἀκούεις, ἀπαραλείπτως ἐν ὅλῃ καρδίᾳ μετά ταπεινοφροσύνης καί πίστεως διάξεις, ἀμήν εὐαγγελίζομαί σοι χαράν μεγάλην, ὅτι ἐάν ἐπιμείνῃς ταῦτα ποιῶν, διψῶν, ἀγρυπνῶν, μέχρι θανάτου ὑποτασσόμενος καί ὑπακούων ἀδιακρίτως καί ἀνυποκρίτως τῷ προεστῶτί σου, (79) ὑποφέρων τε πᾶσαν θλῖψιν καί ὕβριν καί λοιδορίαν καί διαβολήν, οὐ μήν δέ ἀλλά καί μάστιγας καί αἰκίας παρά τῶν εὐτελεστέρων σου ἀδελφῶν, ἐν πάσῃ εὐχαριστίᾳ διατιθέμενος ἀμνησικάκως πρός αὐτούς καί ὑπέρ αὐτῶν προσευχόμενος, χαῖρε καί ἀγαλλία χαρᾷ ἀνεκλαλήτῳ, ὅτι οὐ μόνον ἐν ἑσπέρᾳ καί πρωῒ καί μεσημβρίᾳ, ἀλλά καί ἐσθίοντί σοι καί πίνοντι καί πολλάκις προσομιλοῦντι, ψάλλοντι καί ἀναγινώσκοντι καί εὐχομένῳ καί ἐπί κλίνης ἀνακειμένῳ σοι, ἡ θεία δωρεά καί ἀνεκλάλητος αὕτη ἐλθοῦσα καταδιώξει σε πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου καί συνοδεύσει σοι ἐν ὁδῷ καί συγκαταλύσει σοι καταλύοντι καί διακονοῦντι συνδιακονήσει σοι, παραμυθουμένη καί παρακαλοῦσα τάς ἐκ τοῦ κόπου ὀδύνας σου (σελ. 402)

«Ἐάν λοιπόν καί σύ αὐτά πού καθημερινά ψάλλεις καί ἀναγινώσκεις ἤ πού ἀκούεις ὅταν ἄλλοι τά ἀναγινώσκουν, (ἄρα θά πρέπει νά τά ἀκοῦμε ὅταν πηγαίνουμε στήν ἐκκλησία γιά νά ἐφαρμόσουμε) τά ἐφαρμόσεις καί τά ἐπιτελέσεις χωρίς παραλείψεις μέ ὅλη σου τήν καρδιά μέ ταπεινοφροσύνη καί πίστη, ἀλήθεια, χαρά μεγάλη σοῦ εὐαγγελίζομαι.  Διότι, ἐάν ἐπιμείνεις νά τά κάμνεις αὐτά, διψώντας, ἀγρυπνώντας, ὑποτασσόμενος μέχρι θανάτου, ὑπακούοντας ἀδιακρίτως καί χωρίς ὑπόκριση στόν ἡγούμενό σου, ὑποφέροντας κάθε θλίψη, ὕβρη καί περιφρόνηση καί συκοφαντία, καί ὄχι μόνον αὐτά ἀλλά καί μάστιγες καί κακώσεις ἀπό τούς εὐτελέστερους τῶν ἀδελφῶν σου, δεχόμενος αὐτά μέ κάθε εὐχαριστία καί χωρίς μνησικακία πρός αὐτούς καί προσευχόμενος γι’ αὐτούς, νά χαίρεσαι καί νά ἀγάλλεσαι μέ χαρά ἀνεκλάλητη διότι ὄχι μόνο κατά τήν ἑσπέρα, τό πρωί καί τήν μεσημβρία, ἀλλά καί ὅταν θά τρώγεις καί θά πίνεις καί πολλές φορές καί ὅταν θά συνομιλεῖς, θά ψάλλεις καί θά ἀναγινώσκεις καί θά εὔχεσαι καί θά εἶσαι ἐξαπλωμένος ἐπάνω στό κρεββάτι σου, ἡ θεία καί ἀνεκλάλητη δωρεά, ἀφοῦ ἔλθει αὐτή ἡ ἴδια, θά σέ ἀκολουθεῖ ὅλες τίς ἡμέρες τῆς ζωῆς σου καί θά σέ συνοδεύσει καθ’ ὁδόν καί θά καταλύσει μαζί σου ὅταν ἐσύ θά καταλύεις καί ὅταν θά διακονεῖς θά διακονεῖ μαζί σου, παρηγορώντας σε καί ἀνακουφίζοντας ἀπό τούς πόνους τῶν κόπων σου.

Φαίνεται ὅτι αὐτά ὅλα εἶναι γιά τούς καλογέρους, ὅμως νομίζω ὅτι ἀπευθύνονται σέ ὅλους μας κατ’ ἀναλογίαν.  Καλούμαστε νά βροῦμε αὐτή τήν ἀναλογία μαζί μέ τόν πνευματικό μας, ὁ ὁποῖος σταθερά, προσευχητικά, πατρικά, θά μᾶς χειραγωγεῖ, θά μᾶς παρηγορεῖ, καί θά μᾶς ὀδηγεῖ ἀταλάντευτα καί ἀκίνδυνα στίς χαρές πού τώρα μᾶς προαναγγέλει ὁ ἅγιος Συμεών.

Δέν ξεχνούν ποτέ οἱ πατέρες μας ἀδελφοί μου νά μᾶς λένε τήν ἀκρίβεια, ὅσο δύσκολη καί νά φαίνεται, ἀλλά καί νά μᾶς παρηγοροῦν παρουσιάζοντάς μας τά ἀποτελέσματα καί τούς καρπούς τῶν προσπαθειῶν μας.  Αὐτή ἡ ἀνεκλάλητη χαρά πού πλημμυρίζει τήν καρδιά μας ὅταν μᾶς ἐπισκεφθεῖ ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιά τούς ἐλάχιστους κόπους μας, γίνεται καί ἡ αἰτία ἀπό φιλότιμο πιά νά ἀγωνιζόμαστε ἀκόμα περισσότερο, ὄχι γιά τά βραβεῖα, ἀλλά γιά νά μή πικράνουμε τόν τόσο καλό καί ἀγαθό Κύριό μας, πού μέ τό ἄπειρο ἔλεός Του καί τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία Του μᾶς δέχεται κοντά Του.

Καί καταλήγει ὁ ἅγιος Συμεών: διά τοῦτο οὖν παρακαλῶ καί ὑμᾶς, πατέρες καί ἀδελφοί μου, ἐν σπουδῇ ἕκαστος τήν ἑαυτοῦ ψυχήν ἐν τούτοις καί τοῖς τοιούτοις ἐγγυμνασάτω ἔργοις, ἥτις κατανυγεῖσα καί μεταποιηθεῖσα κατά μικρόν (ἀφοῦ ἀλλάξει σιγά σιγά), πηγή γίνεται ποταμούς δακρύων καί κατανύξεως ἀναβλύζουσα… (σελ. 408) καί συνεχίζει καί λέει ὅτι αὐτή ἡ ἐργασία πού μᾶς καθαρίζει, τό νά πενθοῦμε δηλαδή, πρέπει νά γίνεται μέχρι τό θάνατο, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας μᾶς διέταξε νά κάμνομε, λέγοντας «μετανοεῖτε», «αἰτεῖτε καί ζητεῖτε καί κρούετε».  Ἔως πότε;  «Ἕως ὅτου λάβετε», λέγει «καί εὕρετε καί σᾶς ἀνοιχθεῖ».  Ποιά; Ἡ βασιλεία φυσικά τῶν Ούρανῶν. 

Εὐχόμαστε καί μεῖς ταπεινά, καλόν ἀγώνα, καλό ὑπόλοιπο καί νά μᾶς ἀξιώσει ὁ Θεός νά φτάσουμε στή λαμπροφόρο Ἀνάσταση καί νά λάμπουν τά πρόσωπά μας ἀπό τό Φῶς τῆς Ἀναστάσεως.